Pregnancy and Preeclampsia (PET) ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ျခင္း

ပုိ႔စ္တင္ခ်ိန္ - 5/23/2014 09:15:00 PM

အသက္ ၂၉ႏွစ္ သားဦးကိုယ္ဝန္၊ ၃၄ပတ္ထဲမွာပါဆရာ။ အားေဆးကို အိုဘီမင္ ေသာက္ပါတယ္႐ွင္။ အခုလပိုင္းထဲမွာ ျပေနတဲ့ ေဆးခန္းက ဆရာမက ထပ္ေသာက္ခိုင္းလို႔ Vifron နဲ႔ Folic Acid ပါ ေသာက္ေနပါတယ္။ ဆီးအနည္ပါတယ္လို႔လည္း ေျပာပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ဆီးအနည္ပါတာ ဘာျဖစ္တတ္တယ္၊ ေကာင္း မေကာင္း၊ ဘာေတြ ေဆာင္ရေ႐ွာင္ရမယ္၊ ဘာမွမေျပာျပလို႔ သိခ်င္ပါတယ္ဆရာ။ ေမးလည္းမေမးရဲလို႔ပါ။ အရင္အပတ္ေတြကေတာ့ ေနရထိုင္ရ သိပ္ျပႆနာမ႐ွိေပမဲ့ ခု၂ ပတ္ေလာက္ထဲမွာ မိုးလင္းအိပ္ယာထတာနဲ႔ လက္ဖဝါး လက္ဆစ္ ေျခဆစ္ေတြ ကိုင္လို႔မေကာင္း၊ ေလွ်ာက္လို႔ မေကာင္း ေကြးလို႔ဆန္႔လို႔ မေကာင္းဘူးဆရာ။ လက္သီးဆုပ္ၾကည့္လို႔လည္း ေကာင္းေကာင္းမရေတာ့ဘဲ တင္းၿပီး နာေနပါတယ္။ အိပ္ယာေပၚလွဲလိုက္ရင္လည္း မ်က္ႏွာႀကီးက တင္းတင္းႀကီးလိုျဖစ္သြားၿပီး တစ္ခါတေလ ေခါင္းက ေလးေလးႀကီးျဖစ္သြားတာေရာ ဓမၼတာပဲလားဆရာ။ အထိုင္အထမွာလည္း မူးေနတတ္ပါတယ္။

ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုးမွာ (၁) ကိုယ္ေရာင္မယ္၊ (၂) ဆီးထဲမွာ အနယ္ေတြပါမယ္၊ (၃) BP ေသြးဖိအားတက္မယ္ ဆိုရင္ ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္တာလို႔ ေခၚတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ကိုယ္ဝန္ ၂ဝ ပါတ္ေနာက္ပိုင္းမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။ မတက္ေသးတဲ့အဆင့္ကို Pre-eclamptic Toxemia (PET) လို႔ေခၚျပီး၊ တက္ရင္ေတာ့ Eclampsia လို႔ ေခၚတယ္။

ေသြးတိုးတာ တခုထဲနဲ႔ ေသြးဆိပ္တက္တာလို႔ မေခၚပါ။ အေမရိကားမွာ ကိုယ္ဝန္ေတြရဲ႕ ၆-၈% ေသြးတိုးတယ္။ အဲဒီထဲမွာ သားဦးေတြက ၇ဝ% ရွိတယ္။ ၁၉၉၈ စာရင္းအရ သူတို႔ဆီမွာ ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ လူနာ ၁၄၆၃၂ဝ ေယာက္ ရွိခဲ့တယ္။ ကိုယ္ဝန္မွန္သမွ်ထဲမွာ ၆-၈% က ေသြးဆိပ္မတက္ခင္အဆင့္ နဲ႔ ဝ႕ဝ၅-ဝ႕၂% ဟာ ေသြးဆိပ္တက္တဲ့ အဆင့္ ျဖစ္တယ္။

ကြ်န္ေတာ္တို႔ လူမ်ိဳးေတြမွာလဲ အျဖစ္ေတာ့ မမ်ားပါ။ ယမုန္နာေဆးခန္းမွာ အခုစာေရးတဲ့အထိ ကေလးေမြးဖြါးသူ ၂၂၆ ေယာက္ ရွိသြားတဲ့အထဲမွာ ျပီးခဲ့တဲ့ အပါတ္က ကိုယ္ဝန္လာအပ္တဲ့ မိန္းကေလးတေယာက္မွာသာ သိသိသာသာ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္ ျဖစ္ေနတယ္။ သူ႔ချမာ ေျခသလံုး ႏွစ္ဖက္လံုး ေျပာင္ေနေအာင္ ေရာင္တယ္။ ေသြးဖိအား ေအာက္ဂဏန္း ၁၁ဝ-၁ဝဝ အထိ တက္ေနရွာတယ္။ ဆီးစစ္ေတာ့ (အယ္လ္ျဗဴမင္ ++++) အမ်ားၾကီး။

ဘာလို႔ အဲလိုလာျဖစ္သလဲ အတိအက်ေတာ့ မေျပာႏိုင္ေသးဘူး။ ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ -
• Autoimmune disorders (ေအာ္တိုအင္ျမဴးန္) ေရာဂါျပီးစနစ္ မူမမွန္ တံု႔ျပန္မႈ၊
• Blood vessel problems ေသြးေၾကာျပႆနာ၊
• Diet အစားအေသာက္ နဲ႔
• Genes မ်ိဳးဗီဇ ေတြ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။

အျဖစ္မ်ားသူေတြကေတာ့ -
• First pregnancy သားဦးကိုယ္ဝန္၊
• Multiple pregnancy အမႊာကိုယ္ဝန္၊
• Obesity လူအဝလြန္ရင္၊
• Older than age 35 အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္ရင္၊
• Past history of diabetes, high blood pressure, or kidney disease အရင္က ေသြးတိုး၊ ဆီးခ်ိဳ နဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါရွိဘူသူေတြမွာ ပိုျဖစ္တတ္တယ္။

Symptoms ေရာဂါလကၡဏာေတြ -
• တခ်ိဳ႕မွာ ဘာမွ သိပ္မခံစားရဘူး၊
• ေျခ-လက္-မ်က္ႏွာ ထူးျခားျပီး ေရာင္မယ္၊
• ကိုယ္အေလးခ်ိန္ တိုးသင့္တာထက္ တိုးမယ္၊
• Oedema ကိုယ္ေရာင္မယ္၊
• Urine albumin ဆီးထဲမွာ အနယ္ေတြပါမယ္၊
• BP ေသြးဖိအားတက္မယ္။ အထက္ေသြးခ်ိန္ဟာ 140mmHg ထက္ပိုမယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ္ဝန္မေဆာင္ခင္ (ဒီေရာဂါ မျဖစ္ခင္က) ထက္ 30mm ပိုမယ္၊ ေအာက္ဂဏန္း 90 mmHg ထက္ေက်ာ္မယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ကိုယ္ဝန္ မေဆာင္ခင္ (ဒီေရာဂါ မျဖစ္ခင္က) ထက္ 15mm above ပိုမယ္။ BP ေသြးဖိအားတိုင္းတာကို တခါနဲ႔ေနာက္တခါ ၆ နာရီျခား တိုင္းသင့္တယ္။
• ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ထိုးကိုက္တာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္၊
• ဗိုက္နာမယ္၊ ညာဘက္ နံရိုးေအာက္က ပိုနာတတ္တယ္၊ ညာပခံုးမွာလဲ နာတတ္တယ္၊ ေလနာတာနဲ႔ မွားတတ္တယ္၊
• ဆီးသြားတာ နည္းလာမယ္၊
• ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊
• မ်က္စိၾကည့္မေကာင္း ျဖစ္လာမယ္၊

ေဆးစစ္ရင္ -
၁။ High blood pressure ေသြးဖိအား 140/90 mm/Hg ထက္မ်ားမယ္၊
၂။ Protein in the urine ဆီးထဲမွာ အနယ္ (ပရိုတင္း) ပါေနမယ္၊
၃။ Swelling in the hands and face မ်က္ႏွာ၊ ေျခေထာက္၊ လက္ေတြ ေရာင္ေနမယ္။
၄။ Weight gain အေလးခ်ိန္တိုးတာ မ်ားမယ္၊
၅။ Platelet count less than 100,000 ေသြးမံႈအေရအတြက္ နည္းမယ္၊

အေရးၾကီးတဲ့ ေဆးစစ္ခ်က္ေတြ -
• Liver function tests အသဲ ေကာင္း-မေကာင္း စစ္ေဆးရာမွာ (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြ မ်ားေနတာ၊
• Severe headaches ေခါင္း မတရားကိုက္တာ၊
• Eclampsia တက္တာ၊
• Pulmonary edema အဆုတ္ေရာင္တာ၊
• Low platelet count ေသြးမႈန္ အေရအတြက္နည္းတာ၊
• Decline in kidney function ေက်ာက္ကပ္အလုပ္ေတြနဲ႔ ဆိုင္တာေတြျဖစ္တဲ့ ဆီးသြားတာ နည္းလြန္းလာျခင္း၊ ဆီးထဲ (အယ္လ္ျဗဴမင္) သိပ္မ်ားေနတာ၊ ေသြးထဲမွာ creatinine မ်ားေနတာ၊
• HELLP syndrome (H = Hemolysis ေသြးဥပ်က္စီးျခင္း၊ + EL = Elevated liver enzymes (အင္ဇိုင္းမ္) ေတြ မ်ားေနျခင္း၊ + LP = Low platelet count ေသြးမံႈေတြ နည္းျခင္း၊) လို႔ ေခၚတယ္။

Treatment ဘယ္လိုကုသသလဲ -
• ANC ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ ေစာင့္ေရွာက္ျခင္းကို ဆရာဝန္နဲ႔ ပံုမွန္ျပသေနပါ။
• Mild PET မဆိုးတဲ့ ေသြးဆိပ္တက္သူေတြကို အိပ္ရာမွာ နားေစရမယ္။ ည ၈ နာရီ၊ ေန႔ ၂ နာရီ နားေနပါ။ ဘယ္ဘက္ ေစာင္းအိပ္ပါ။
• ေရပိုေသာက္ျပီး ဆားေလွ်ာ့စားပါ။ ဆိုဒီယမ္ပါတာေတြ (ငါးပိ၊ ငန္ျပာရည္။ ငါးေျခာက္၊ ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔) မစားပါနဲ႔
• Severe PET ဆိုးဝါးတဲ့ ေသြးဆိပ္တက္သူေတြကို အိပ္ရာမွာ ေဆးရံုတက္ေနသလို နားပါ။ အညစ္အေၾကးစြန္႔ခ်ိန္သာ ထပါ။ လိုအပ္ရင္ ထမသြားေစဘဲ ဆီးျခဴေပးရမယ္။ လိုအပ္ရင္ ေဆးရံုတင္ရမယ္။
• ကေလးေမြးျပီးမွသာ ေကာင္းသြားတယ္။
• ေစာေစာေမြးေပဘုိ႔ လိုရင္ ကေလးလဲ ဖြံ႔ထြားမႈ ေကာင္းေနျပီဆိုရင္ ဥပမာ ၃၇ ပါတ္ေက်ာ္ရင္ တနည္းနည္းနဲ႔ ေမြးေအာင္ လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။
• ေရာဂါအေျခအေန မဆိုးရင္ ေန႔ေစ့လေစ့အထိ ေစာင့္ႏိုင္တယ္။
• ေသြးဖိအားက်ေဆး လိုႏိုင္တယ္။ ေသြးက်ေဆးေတြက အထဲကကေလးကို သက္ေရာက္ေစႏိုင္တယ္။ Methyldopa, Hydralazine နဲ႔ Labetolol or Nifedipine ေတြကို အမ်ားဆံုး သံုးတယ္။
• Antioxidants အဆိပ္ေျဖေဆးသေဘာရွိတဲ့ Vitamin C and E ဗီတာမင္ စီ နဲ႔ အီး ေတြကို ေပးႏိုင္တယ္။ Vitamin D ဗီတာမင္ ဒီ နည္းေနရင္လဲ ဒီေရာဂါ ပိုျဖစ္တာ ေတြ႔ရတယ္။
• ကိုယ္ဝန္ ၂၄ ပါတ္ေက်ာ္ရင္ ကေလး အဆုပ္ေကာင္းဘို႔အတြက္ Steroid injections ထိုးေဆး ထိုးေပးႏိုင္တယ္။
• Eclampsia ေသြးဆိပ္တက္တာအတြက္ Magnesium sulfate ဆားခါး IV ထိုးေဆးကို သံုးတယ္။
• Eclampsia တက္တဲ့အဆင့္ျဖစ္လာရတာက ေသြးဖိအားမ်ားတာနဲ႔ ဦးေႏွာက္ေရာင္တာေတြကေန ျဖစ္ရတယ္။
• Epilepsy ဝက္ရူးျပန္လို႔ ေခၚတဲ့ အတက္ေရာဂါျဖစ္တာကို ျပဳစုသလို လုပ္ရမယ္။ ျပဳစုမဲ့သူက တည္ျငိမ္ပါ၊ လူနာကို တဖက္ဖက္ ေစာင္းအိပ္ေနေစပါ၊ အႏၲရာယ္ရွိႏိုင္တာ၊ အသက္ရွဴလမ္းကို ဆို႔ႏိုင္တာေတြ ဖယ္ရွားပါ။ ေခါင္းေအာက္မွာ ခပ္ေျပာ့ေျပာ့အရာ ခုခံထားေပးပါ။ တက္ေနတာကို ေျပေစေအာင္ လက္-ေျခ စတာေတြကို ဆြဲဆန္႔တာ၊ ဆြဲေျဖာင့္တာ၊ ခ်ိဳးဖဲ့တာေတြ မလုပ္ပါနဲ႔။ ပါးစပ္ထဲကို ဘာမွ မထည့္ပါနဲ႔။ တက္ျပီးရင္ လူနာကို အားေပးႏွစ္သိမ့္ပါ။
• Eclampsia တက္တဲ့အဆင့္ေရာက္ရင္ Hydralazine (5–10 mg IV every 15-20 min ေပးႏိုင္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ရင္ Labetalol (20 mg bolus IV followed by 40 mg if necessary in 10 minutes; then 80 mg every 10 up to maximum of 220 mg) ေပးႏိုင္တယ္။
• BZD (Benzodiazepines) ေဆးကို သံုးႏိုင္တယ္။ Psychoactive drug စိတ္ေရာဂါအတြက္ သံုးတဲ့ေဆး ျဖစ္တယ္။ Tranquilizers ျငိမ္ေဆး ျဖစ္တယ္။ Anxiety စိုးရိမ္စိတ္ကဲတာ နဲ႔ Insomnia မအိပ္ႏိုင္တာေတြအတြက္ ေပးတယ္။ ကင္ဆာ-လူနာေတြမွာ ေဆးေတြေၾကာင့္ ပ်ိဳ႕-အန္တာ သက္သာေစဘို႔လဲ ဒီေဆး ေပးတယ္။

Complications ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္ႏိုင္တာေတြ
• မေအေရာ ကေလးပါ ေသဆံုးရတယ္ဆိုတာ ရွားပါတယ္။
• Seizures မိခင္မွာ ၈-၃၆% တက္ႏိုင္တယ္။
• Premature ကေလးက ေန႔မေစ့ဘဲေမြးတတ္တယ္။ တမင္တကာလဲ ေမြးေပးရတတ္တယ္။ ၁၃-၃ဝ% ေစာေမြးႏိုင္တယ္။
• Bleeding problems ေသြးဆင္းတဲ့ျပႆနာ၊
• Placental Abruption အခ်င္းက အထဲမွာတင္ ကြာေနတာျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။
• Rupture of the liver အသဲကြဲထြက္တာ၊
• Stroke ႏွလံုး (စထုပ္ခ္) ရတာ၊
• ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္မွာ ေသြးတိုးတာကို Gestational hypertension ေခၚတယ္။ တျခား ေသြးဆိပ္တက္ လကၡဏာေတြ မရွိဘူး။ ဒါေပမဲ့ ေသြးတိုးတာ တခုထဲနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ နဲ႔ တျခားအဂၤါေတြကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။
• ကေလးကိုယ္အေလးခ်ိန္မျပည့္တာ၊ ေစာေမြးတာေတြလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ အေသေမြးတာလဲရွိတယ္။
• Preeclampsia ျဖစ္ရင္ ေက်ာက္ကပ္၊ အခ်င္း၊ အသဲ နဲ႔ ဦးေႏွာက္ေတြကို သက္ေရာက္ေစတယ္။

Prevention ကာကြယ္ေရး
• Proper prenatal care ကိုယ္ဝန္အပ္ပါ။ အခ်ိန္မွန္ပါေစ။ အေသအျခာ လိုက္နာပါ။
• အစာအဟာရ မွ်တ၊ မွန္ကန္၊ လံုေလာက္ပါေစ။
• ျပဳျပင္ျပီးသား အသင့္ဝယ္စားလို႔ရတဲ့ အစား-အေသာက္ေတြ ေရွာင္ပါ။ (ေကဖင္း)၊ အရက္ မတည့္ပါ။
• လိုတဲ့အားေဆးေတြ ေသာက္ပါ။
• ဆရာဝန္ မညႊန္တဲ့ တျခားေဆးေတြ မေသာက္ပါနဲ႔။ (ဟာဗယ္)၊ တိုင္းရင္းေဆးေတြလဲ သတိထားရမွာထဲ ပါဝင္တယ္။

Prognosis အလားအလာ
• ကေလးဖြါးျပီးေနာက္ ၆ ပါတ္အတြင္းမွာ ေသြးဖိအား မ်ားေနတာ၊ ဆီးအနယ္ပါေနတာ၊ ကိုယ္ေရာင္တာေတြ လံုးဝ ေကာင္းသြားမယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ပိုၾကာႏိုင္တယ္။
• တခါျဖစ္ဘူးတဲ့ မိခင္တေယာက္ဟာ ေနာက္ကိုယ္ဝန္ေတြမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။ ေနာက္ျဖစ္တာက အရင္ေလာက္ မဆိုးဘူး။
• အသက္ၾကီးလာရင္ ေသြးတိုး ရွိလာတတ္တယ္။

Dr. တင့္ေဆြ